Dit riviercontract kwam op een participatieve manier tot stand. Alle stakeholders werden erbij betrokken, van burgers over middenveldorganisaties tot lokale, provinciale en Vlaamse overheden. Op die manier creëerden we een grotere bereidheid tot actie en een breed draagvlak voor nieuwe maatregelen. Door de COVID-19-crisis duurde het traject wel langer dan normaal, ongeveer 2,5 jaar. Het verliep in meerdere fasen.
Een langlopend traject met veel stakeholders en complexe materie vraagt om een stevige onderbouw. Daarom startten we een stuurgroep op, die aanvankelijk bestond uit de Vlaamse Milieumaatschappij (VMM), de Vlaamse Landmaatschappij (VLM), het agentschap Natuur en Bos, het Departement Omgeving, het Departement Landbouw en Visserij, de provincie Limburg, watering De Dommelvallei, de gemeenten Pelt, Peer, Hechtel-Eksel en Lommel en het bekkensecretariaat Maasbekken. Die stuurgroep vormde het kloppende hart van het traject. De partners verwerkten de inhoud en output, zetten het proces uit en waakten over de verschillende stappen en de participatie.
Gaandeweg werd de stuurgroep uitgebreid met middenveldorganisaties en geëngageerde burgers. Onder meer Boerenbond, Natuurpunt, VOKA, Aquafin, Fluvius en het Proef- en Vormingscentrum voor de Landbouw kwamen erbij. Omdat de Dommel ook door Nederland stroomt, nam ook het Nederlandse Waterschap De Dommel deel. Op die manier weerspiegelde de stuurgroep de diversiteit van het stakeholdersveld.
Het participatietraject ‘Samen naar een riviercontract voor de vallei van de Dommel’ ging officieel van start op 23 januari 2020. Toen zetten alle betrokken partners hun handtekening onder een charter waarin ze afspraken om met een open geest samen te werken aan oplossingen rond waterproblemen. De festiviteiten vonden plaats in het Dommelhof, in aanwezigheid van de voltallige stuurgroep en de toenmalige gouverneur.
Via de website Dommel.riviercontract.be konden de inwoners van de betrokken gemeenten het participatietraject ontdekken en nagaan of er voor hun woning, straat of bedrijf een overstromingsrisico bestond. De overstromingstest op de website gaf weer hoe sterk het eventuele risico zou toenemen door de klimaatopwarming. In totaal vulden 1.550 personen de vragenlijst van de overstromingstest in. De website fungeerde ook als centraal informatiepunt met duiding over het traject dat we doorliepen maar ook met allerhande informatie over het thema ‘water’.
De deelnemers aan het participatietraject konden zowel online als offline ideeën aanbrengen om het overstromingsrisico in hun buurt, en de daaruit voortvloeiende schade, te beperken. Via de projectwebsite konden ze vier vragen beantwoorden:
• Wat kan ik als inwoner doen?
• Wat kan ik als inwoner samen met anderen doen?
• Wat kunnen bedrijven, verenigingen, organisaties … doen?
• Wat kan de overheid doen?
In totaal registreerden 170 bezoekers zich op de website, samen goed voor meer dan 200 ideeën. De geposte ideeën konden gedeeld en becommentarieerd worden. Daarnaast organiseerden we twee ‘Dommelfora’, waar burgers met elkaar in gesprek konden gaan en samen ideeën konden uitwerken. Elk forum startte met een stevige brok informatie. De fora vonden plaats aan de vooravond van de eerste COVID-19-lockdown, eerst in Peer en nadien in Pelt. Iedereen kreeg de kans om deel te nemen. Op die manier bereikten we nog eens een 120-tal deelnemers. Simultaan met het brede traject rond watertekort en -overlast organiseerde het bekkensecretariaat Maasbekken een traject rond waterkwaliteit. Specialisten formuleerden er heel wat acties om de waterkwaliteit van de Dommel te verbeteren. Die ideeën hebben we samengebracht met de ideeën van de burgerparticipatie.
De ideeënfase leverde in totaal 213 ideeën op. Die konden we thematisch bundelen tot ongeveer 70 acties, die we vervolgens aan de stuurgroep voorlegden. Al snel ontstonden er thematische werkgroepen, waar telkens verschillende stuurgroepleden en experts aan deelnamen. De werkgroepen bespraken de voorgestelde acties en werkten ze verder uit. Niet alle voorstellen werden in het riviercontract weerhouden. De werkgroepen baseerden zich op de volgende criteria:
• realiseerbaar binnen een aanvaardbare termijn (drie à vijf jaar);
• (gedeeld) belang van de actie;
• aanwezigheid van een ‘trekker’ voor de actie;
• draagvlak en energie om een actie effectief uit te voeren.
De verschillende werkgroepen konden elkaars activiteiten digitaal opvolgen (vanwege COVID-19) via een gedeelde Google Drive. Op die manier konden ze ook opmerkingen en bezorgdheden delen. Zo kreeg het riviercontract stilaan vorm.
Net als het charter wordt ook het riviercontract plechtig door alle partners ondertekend. Zo geven we het signaal dat we samen verder willen werken om de opgenomen maatregelen maximaal te realiseren. De verdere uitwerking van de acties gebeurt op projectbasis. Het bekkensecretariaat Maasbekken en de betrokken partijen zullen samen een structureel overlegplatform creëren om de opvolging van de verschillende acties in het riviercontract de komende jaren te verzekeren.
Het riviercontract voor de Dommel omvat concrete maatregelen en studies rond waterbeheer die de partners de komende vijf jaar willen uitvoeren (of minstens opstarten). Het vormt de basis voor een verdere samenwerking tussen waterbeheerders, overheden, inwoners en andere partijen.
Voor de concrete uitvoering van specifieke acties zullen de initiatiefnemers specifieke informatie- en/of participatietrajecten opzetten. Zo zullen omwonenden en eigenaars bijvoorbeeld betrokken worden bij riolerings- of beekherstelprojecten. Op die manier is hun inspraak verzekerd en kunnen ze mogelijke bezorgdheden in een vroeg stadium uiten. Sommige acties uit het riviercontract kunnen ook een impact hebben op de landbouwsector, bijvoorbeeld door de inname van landbouwgrond of door opbrengstverliezen gelinkt aan ongewenste vernatting. Bij acties waar dit relevant is, zullen de beschikbare instrumenten voor een flankerend beleid (zoals grondruil of financiële vergoedingen) grondig onderzocht worden.
Dit riviercontract heeft geen juridisch afdwingbaar karakter. Het geeft wel duidelijk de intenties van alle partners weer om de vooropgestelde acties vrijwillig en in overleg te realiseren en daarvoor de nodige financiële middelen vrij te maken of subsidiekanalen te genereren.